Dùng tài sản chưa phải của mình bảo lãnh cho người khác

Thông qua công tác kháng nghị và xét xử theo thủ tục tái thẩm đối với vụ án Kinh doanh thương mại “Tranh chấp hợp đồng tín dụng”, giữa:

Nguyên đơn: Ngân hàng Thương mại cổ phần Quốc tế Việt Nam (VIB) Địa chỉ: 16 Phan Chu Trinh, quận Hoàn Kiếm, thành phố Hà Nội.

Bị đơn: Công ty TNHH Tân Hải (viết tắt là Công ty Tân Hải) Địa chỉ: Lô C2-C3 đường số 5 KCN Tịnh Phong, Sơn Tịnh, Quảng Ngãi. Người có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan:

1. Ông Lê Văn Ba

Địa chỉ: 51 Nguyễn Bá Loan, P. Trần Hưng Đạo, Tp. Quảng Ngãi, tỉnh Quảng Ngãi.

2. Ông Lê Văn Hùng (con ông Lê Văn Mẹo)

Địa chỉ: 356 Nguyễn Trãi, P. Quảng Phú, Tp. Quảng Ngãi, tỉnh Quảng Ngãi.

I. Nội dung vụ án:

Do quen biết ông Lê Văn Mẹo (giám đốc Công ty TNHH Tân Hải) nên ông Lê Văn Ba đồng ý bảo lãnh cho Công ty Tân Hải vay của VIB – Chi nhánh Quảng Ngãi số tiền 6.200.000.000 đồng (6,2 tỷ đồng) theo Hợp đồng tín dụng số 0023/HĐTD2-VIB413/10 ngày 06/5/2010.

Tài sản ông Ba dùng bảo lãnh là Quyền sử dụng đất tại thửa số 08, tờ bản đồ số 05, diện tích 250,6m2 tọa lạc tại phường Nguyễn Nghiêm, Tp. Quảng Ngãi, tỉnh Quảng Ngãi theo Hợp đồng thế chấp số 0023.01/HĐTC2-VIB413/10 ngày 06/10/2010.

Từ năm 2010 đến 2013, ngoài hợp đồng tín dụng nêu trên giữa Công ty Tân Hải và VIB ký kết với nhau 03 hợp đồng tín dụng khác nhưng trong quá trình thực hiện hợp đồng, Công ty Tân Hải không có khả năng thanh toán nợ mặc dù VIB đã đôn đốc, nhắc nhở. Do đó, VIB khởi kiện yêu cầu Công ty Tân Hải trả tổng số nợ của 04 hợp đồng là 120,533.33 USD và 18.601.345.226 đồng. Trong đó, nợ gốc: 105,335.00 USD và 13.424.649651 đồng; nợ lãi: 15,163.75 USD và 5.018.984.427; nợ lãi quá hạn: 34.58 USD và 157.711.148 đồng.

Ngày 06/02/2014, TAND huyện Sơn Tịnh, tỉnh Quảng Ngãi đã ban hành Quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự số 06/2014/QĐST-KDIM công nhận: Công ty Tân Hải đồng ý trả cho VIB – Chi nhánh; Quảng Ngãi tổng cộng số tiền là 121,798.05 USD (Tương đương 2.572.374.816 đồng, tỷ giả quy đổi ngày 22/01/2014 thì IUSD 21.120VNĐ) và 19.086.032.784 đồng. Tức là 21.658.407.602 đồng và phải tiếp tục trả tiền lãi trên số tiền chậm trả phát sinh kể từ ngày 23/01/2014 cho đến khi trả xong các khoản nợ.

Về tài sản thế chấp: Trường hợp Công ty Tân Hải không trả được hết các khoản nợ nói trên thì toàn bộ tài sản thế chấp được xử lý tại giai đoạn Thi hành án để đảm bảo trả toàn bộ các khoản nợ cho VIB, trong đó có tài sản của ông Lê Văn Ba nêu ở trên.

Sau khi quyết định công nhận sự thỏa thuận nêu trên có hiệu lực thi hành, ông Lê Văn Ba có đơn đề nghị xem xét theo thủ tục tái thẩm.

Ngày 19/6/2019, Viện trưởng VKSND cấp cao tại Đà Nẵng ban hành Quyết định kháng nghị tái thẩm số 59/2019/QĐKNTT-VKS-DS và đã được Ủy ban Thẩm phán TAND cấp cao tại Đà Nẵng xét xử tái thẩm chấp nhận kháng nghị, hủy quyết định công nhận sự thỏa thuận nêu trên.

Tại khoản 9 Điều 1 Hợp đồng tín dụng số 0035A/HĐTD2-VIB413/11 ngày 21/11/2011 ghi: “Số tiền bên vay được nhận theo HĐ này đã bao gồm toàn bộ dư nợ theo Hợp đồng tín dụng số 0023/HĐTD2-VIB413/10 ngày 06/5/2010”. Tại Giấy bảo nợ ngày 22/11/2011 (do ông Lê Văn Ba cung cấp kèm theo Đơn đề nghị tải thẩm) thể hiện Công ty Tân Hải đã trả 3.429.762.215 đồng cho khoản vay theo Hợp đồng tín dụng số 0023/HĐTD2- VIB413/10 ngày 06/5/2010.

Tại khoản 1 Điều 1 Hợp đồng thế chấp số 0023.01/HĐTC2- VIB413/10 ngày 06/10/2010, ghi: “Bên thế chấp đồng ý thế chấp tài sản của mình để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ dân sự đối với VIB (Bên nhận thế chấp), bao gồm: tiền vay (nợ gốc), lãi vay, lãi quá hạn, chi phí xử lý tài sản thế chấp, các khoản phí khác theo Hợp đồng tín dụng số 0023/HĐTD2-VIB413/10 ngày 06/5/2010 và các nghĩa vụ khác của Bên vay tại VIB được ký kết giữa hai bên trong khoảng thời gian từ ngày 05/10/2010 đến ngày 05/10/2015″.

Nghĩa vụ được bảo đảm theo hợp đồng thế chấp thể hiện cụ thể là khoản tiền 6,2 tỷ đồng Công ty Tân Hải vay VIB theo Hợp đồng tín dụng số 0023/HĐTD2- VIB413/10, còn việc ghi thêm nghĩa vụ bảo đảm … các nghĩa vụ khác của Bên vay tại VIB được ký kết giữa hai bên trong khoảng thời gian từ ngày 05/10/2010 đến ngày 05/10/2015″, trong khi ông Ba luôn khẳng định ý chí của ông Ba là chỉ thế chấp tài sản bảo lãnh khoản vay tại Hợp đồng tín dụng số 0023/HĐTD2-VIB413/10 là điều khoản quy định không rõ ràng.

Tại Điều 126 Bộ luật Dân sự 2005 về: Giải thích giao dịch dân sự dẫn chiếu đến Điều 409 (Giải thích hợp đồng dân sự) quy định: “…8. Trong trường hợp bên mạnh thể đưa vào nội dung bắt lợi cho bên yếu thể thì khi giải thích hợp đồng phải theo hướng có lợi cho bên yếu thế”. Vì vậy, cần giải thích phạm vi ông Lê Văn Ba thế chấp tài sản chỉ để bảo đảm khoản vay 6,2 tỷ đồng và lãi vay, lãi quá hạn, chỉ phi xử lý tài sản thế chấp, các khoản phí khác mà Công ty Tân Hải vay VIB theo Hợp đồng tín dụng số 0023/HĐTD2-VIB413/10.

Công ty Tân Hải vay VIB nhiều lần theo 04 Hợp đồng tín dụng và mỗi hợp đồng tín dụng thể hiện khoản vay, thời hạn vay khác nhau, ông Lê Văn Ba chỉ thế chấp tài sản của mình bảo đảm khoản tiền Công ty Tân Hải vay VIB theo Hợp đồng tín dụng số 0023/HĐTD2- VIB413/10 ngày 06/5/2010 và ngày 22/11/2011 đã tắt toán xong. Lẽ ra, khi khởi kiện yêu cầu Công ty Tân Hải trả nợ thì VIB phải kê cụ thể từng khoản vay, trả theo từng hợp đồng tín dụng, trên cơ sở này Tòa án mới có cơ sở xem xét số nợ còn lại được bảo lãnh theo hợp đồng thế chấp nào, nhưng VIB chỉ cộng dồn tổng số tiền gốc cho vay là 105.335,00 USD và 13.424.649.651 đồng, đã trả tính đến ngày 05/11/2013 được 45.140 USD và 325.350.349 đồng tiền gốc là chưa đủ cơ sở để Tòa án xem xét phạm vi bảo đảm theo nội dung các hợp đồng thể chấp đúng theo quy định của pháp luật.

Mặt khác, tài sản bảo đảm cho khoản tiền Công ty Tân Hải vay VIB theo Hợp đồng tín dụng số 0035A/HĐTD2-VIB413/11 ngày 21/11/2011 và Hợp đồng tin dụng số 0035B/HĐTD2-VIB413/11 ngày 21/11/2011 là quyền sử dụng 06 thừa đất (03 thỏa tại KDC Động Lực 1/5, thị trấn Châu Ổ, huyện Bình Sơn và 03 thửa tại KDC Vườn Quang, xã Bình Trung, huyện Bình Sơn đứng tên ông Lê Văn Mẹo và bà Nguyễn Thị Đường). Do đó, việc VIB không yêu cầu Tòa án xử lý quyền sử dụng 06 thửa đất này đồng nghĩa với khoản tiền Công ty Tân Hải vay VIB theo Hợp đồng tín dụng số 0035A/HĐTD2-VIB413/11 ngày 21/11/2011 và Hợp đồng tín dụng số 0035B/HĐTD2-VIB413/11 ngày 21/11/2011 không còn tài sản bảo đảm nhưng Tòa án nhân dân huyện Sơn Tịnh công nhận hòa giải chấp nhận cho VIB xử lý các tài sản thế chấp bảo lãnh cho các khoản vay khác để trả nợ cho khoản tiền vay không còn tài sản bảo đảm là không đúng quy định của pháp luật, vi phạm nguyên tắc hòa giải quy định tại điểm b khoản 2 Điều 180 Bộ luật Tố tụng dân sự 2004, ảnh hưởng quyền và lợi hợp pháp của chủ sở hữu các tài sản thế chấp bảo lãnh các khoản vay khác, đặc biệt là ông Lê Văn Ba vị tài sản ông Ba thế chấp bảo đảm cỏ giả trị lớn hơn nhiều so với các tài sản bảo đảm còn lại (thời điểm 2013 các bên ước tính có giá trị 20.048.000.000 đồng).

Trên diện tích 250,6m đất mà ông Ba thế chấp để bảo lãnh cho Công ty Tấn Hải vay có ngôi nhà cấp III (169,9m) thuộc sở hữu của ông Lê Tài và bà Lê Thị Kha (Theo Giấy kê khai, đăng ký quyền sở hữu nhà do ông Lê Tài cung cấp, được UBND phường Nguyễn Nghiêm xác nhận ngày 18/10/2004). Quá trình giải quyết vụ án, Tòa án cấp sơ thẩm không tiến hành thẩm định tài sản bảo lãnh nên không phát hiện nhà trên đất là của ông Tài, bà Kha và không đưa vào tham gia vụ án với tư cách người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan là vi phạm thủ tục tố tụng, ảnh hưởng tới quyền và lợi ích hợp pháp của họ.

Việc bên mạnh thế (VIB) ghi nội dung bất lợi, không rõ ràng vào Hợp đồng thế chấp số 0023.01/HĐTC2-VIB413/10 ngày 06/10/2010 phải được giải thích “theo hướng có lợi cho bên yếu thể” nhưng tại thời điểm hòa giải ông Lê Văn Ba không biết và việc TAND huyện Sơn Tịnh không phát hiện ông Lê Tài, bà Lê Thị Kha là chủ sở hữu nhà trên đất để đưa vào tham gia tố tụng với tư cách người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan là tình tiết mới được phát hiện có thể làm thay đổi cơ bản nội dung vụ án. Do đó, tại Quyết định tái thẩm số 01/2021/KDTM – TT của Ủy ban thẩm phán TAND cấp cao tại Đà Nẵng chấp nhận Quyết định kháng nghị tái thẩm số 59/2019/QDKNTT-VKS-KDTM ngày 19/6/2019 của Viện trưởng VKSND cấp cao tại Đà Nẵng, hủy toàn bộ Quyết định công sự thỏa thuận của các dương sự số 06/2014/QĐST- KDTM ngày 06/02/2014 của TAND huyện Sơn Tịnh, giao hồ sơ cho cấp sơ thẩm xét xử lại theo quy định của pháp luật.