Trong bối cảnh chuyển đổi số diễn ra mạnh mẽ, thương mại điện tử và các hoạt động kinh doanh trực tuyến đã trở thành một trong những động lực tăng trưởng quan trọng của nền kinh tế Việt Nam. Doanh nghiệp ngày càng tận dụng các nền tảng trực tuyến để mở rộng thị trường, tiếp cận khách hàng và tối ưu hóa quy trình kinh doanh. Tuy nhiên, song song với những cơ hội lớn, môi trường kinh doanh số cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro, đặc biệt là sự gia tăng của các hành vi cạnh tranh không lành mạnh với quy mô và thủ đoạn ngày càng tinh vi, khó phát hiện và xử lý hơn so với môi trường truyền thống.
Các hành vi phổ biến có thể kể đến như: Giả mạo website hoặc thương hiệu nhằm đánh cắp dữ liệu khách hàng hoặc lừa đảo giao dịch; Quảng cáo gian dối về chất lượng, xuất xứ, công dụng của sản phẩm/dịch vụ; SEO bẩn hoặc tấn công vào hệ thống của đối thủ để hạ thứ hạng tìm kiếm; Lôi kéo khách hàng bằng thủ đoạn như phát tán thông tin sai sự thật, tung tin đồn thất thiệt; Bán phá giá trên nền tảng online để loại bỏ đối thủ cạnh tranh.
Những hành vi này không chỉ gây thiệt hại trực tiếp về doanh thu và uy tín cho doanh nghiệp chân chính, mà còn làm suy giảm niềm tin của người tiêu dùng, tạo ra môi trường kinh doanh thiếu lành mạnh và kìm hãm sự phát triển bền vững của thị trường.
Pháp luật Việt Nam đã có nhiều công cụ điều chỉnh, đáng chú ý là Luật Cạnh tranh 2018, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2023, cùng các văn bản chuyên ngành như Nghị định về thương mại điện tử, quảng cáo, bảo vệ dữ liệu cá nhân. Tuy vậy, thực tiễn áp dụng vẫn đặt ra nhiều thách thức: phạm vi điều chỉnh còn hạn chế, cơ chế giám sát khó thực hiện trong không gian mạng, và việc phối hợp giữa các cơ quan quản lý nhà nước chưa thật sự đồng bộ.
Chính vì vậy, việc nghiên cứu pháp luật về chống cạnh tranh không lành mạnh trong môi trường kinh doanh trực tuyến không chỉ mang giá trị học thuật, mà còn có ý nghĩa thực tiễn sâu sắc, giúp định hướng xây dựng hành lang pháp lý phù hợp, bảo vệ quyền lợi của doanh nghiệp và người tiêu dùng, đồng thời thúc đẩy sự phát triển bền vững của nền kinh tế số Việt Nam.
Theo Luật Cạnh tranh 2018 (Điều 3, khoản 6), “Hành vi cạnh tranh không lành mạnh là hành vi của doanh nghiệp trái với nguyên tắc thiện chí, trung thực, tập quán thương mại và chuẩn mực kinh doanh, gây thiệt hại hoặc có thể gây thiệt hại đến quyền, lợi ích hợp pháp của doanh nghiệp khác.”
Do đó, việc nhận diện chính xác hành vi cạnh tranh không lành mạnh là bước đầu tiên và quan trọng nhất để cơ quan quản lý, doanh nghiệp và người tiêu dùng có thể áp dụng biện pháp ngăn chặn, xử lý kịp thời, đảm bảo môi trường cạnh tranh minh bạch, lành mạnh.
1. Các hành vi cạnh tranh không lành mạnh phổ biến trong môi trường kinh doanh trực tuyến
1.1. Xâm phạm bí mật kinh doanh
Quy định pháp luật: Theo Điều 45 Luật Cạnh tranh 2018, bí mật kinh doanh là thông tin thu được từ hoạt động tài chính, đầu tư, công nghệ, quản lý, tiếp thị… mà doanh nghiệp áp dụng các biện pháp bảo mật hợp pháp. Việc chiếm đoạt, sử dụng trái phép thông tin này mà không được sự đồng ý của chủ sở hữu là hành vi cạnh tranh không lành mạnh.
Trong thực tiễn kinh doanh trực tuyến:
– Đánh cắp dữ liệu khách hàng từ hệ thống CRM, email marketing hoặc nền tảng bán hàng trực tuyến của đối thủ thông qua tấn công mạng, lừa đảo (phishing) hoặc nội gián.
– Sao chép chiến lược giá, công thức kinh doanh hoặc mô hình vận hành mà đối thủ đã đầu tư nghiên cứu.
Hậu quả: Gây thiệt hại nghiêm trọng cho doanh nghiệp bị xâm hại, mất lợi thế cạnh tranh, vi phạm quyền bí mật kinh doanh được bảo vệ bởi pháp luật.
1.2. Quảng cáo sai sự thật hoặc gây nhầm lẫn
Quy định pháp luật: Điều 45 Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2023 và Điều 45 Luật Cạnh tranh 2018 nghiêm cấm quảng cáo gian dối hoặc gây nhầm lẫn.
Trong thương mại điện tử:
– Quảng cáo sai sự thật về công dụng, nguồn gốc, thành phần sản phẩm, ví dụ: mỹ phẩm “chữa khỏi 100% nám sau 7 ngày” nhưng không có chứng cứ khoa học.
– Sử dụng hình ảnh của đối thủ hoặc người nổi tiếng mà không xin phép, khiến người tiêu dùng tin rằng sản phẩm có liên quan hoặc được bảo chứng.
– Chiêu trò giảm giá ảo: Tăng giá gốc rồi khuyến mãi sâu để đánh lừa người tiêu dùng.
Hậu quả: Không chỉ ảnh hưởng đến quyền lợi người tiêu dùng mà còn tạo ra sự cạnh tranh thiếu công bằng với các doanh nghiệp làm ăn chân chính.
1.3. So sánh trực tiếp không chính xác
Quy định pháp luật: Điều 46 Luật Cạnh tranh 2018 nghiêm cấm việc so sánh sản phẩm/dịch vụ khi thông tin đưa ra không chính xác, không khách quan hoặc gây hiểu lầm.
Trong thực tiễn:
– Đưa thông tin “Sản phẩm A tốt hơn sản phẩm B” dựa trên dữ liệu không được kiểm chứng hoặc đã bị chỉnh sửa để bất lợi cho đối thủ.
– Tạo nội dung video, bài viết “review” tiêu cực về đối thủ nhưng sử dụng thông tin sai lệch.
Hậu quả: Dẫn đến việc định hướng sai lệch nhận thức của khách hàng, gây thiệt hại về danh tiếng và doanh thu của đối thủ.
1.4. Giả mạo nhãn hiệu, tên miền, website
Quy định pháp luật: Luật Sở hữu trí tuệ 2022 và Nghị định 99/2013/NĐ-CP (sửa đổi 2021) bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp, trong đó hành vi giả mạo nhãn hiệu, tên miền là vi phạm nghiêm trọng.
Các hình thức phổ biến:
– Đăng ký tên miền gần giống với thương hiệu nổi tiếng để lừa khách hàng (ví dụ: shopeee.vn thay vì shopee.vn).
– Thiết kế website hoặc fanpage giả mạo, sử dụng logo, màu sắc, font chữ y hệt thương hiệu thật nhằm chiếm đoạt thông tin và đơn hàng.
– Tạo ứng dụng giả mạo trên App Store/Google Play để thu thập dữ liệu cá nhân hoặc lừa đảo thanh toán.
Hậu quả: Gây mất niềm tin nghiêm trọng, ảnh hưởng đến hình ảnh thương hiệu và quyền lợi của người tiêu dùng.
1.5. Lôi kéo khách hàng bất chính
Quy định pháp luật: Điều 47 Luật Cạnh tranh 2018 cấm hành vi lôi kéo khách hàng của đối thủ bằng các biện pháp trái pháp luật.
Trong môi trường online:
– Spam tin nhắn, email, cuộc gọi để chào hàng, gây phiền nhiễu cho khách hàng của đối thủ.
– Mua hoặc tạo đánh giá giả (fake review) trên các nền tảng như Shopee, Lazada, Google Maps… nhằm hạ thấp uy tín đối thủ hoặc nâng khống uy tín của mình.
– Sử dụng chatbot hoặc tài khoản ảo vào nhóm cộng đồng của đối thủ để “dìm hàng” và chào mời sang dịch vụ của mình.
Hậu quả: Phá vỡ sự cạnh tranh lành mạnh, khiến môi trường kinh doanh trở nên hỗn loạn, khó kiểm soát.
2. Chế tài xử lý hành vi cạnh tranh không lành mạnh trong môi trường kinh doanh trực tuyến
Các hành vi cạnh tranh không lành mạnh trong thương mại điện tử và môi trường kinh doanh trực tuyến, tùy vào tính chất, mức độ vi phạm và hậu quả gây ra, có thể bị áp dụng nhiều chế tài khác nhau, bao gồm chế tài hành chính, dân sự, hình sự và các biện pháp khắc phục hậu quả đặc thù.
3.1. Xử phạt vi phạm hành chính
– Căn cứ pháp lý: Nghị định số 75/2019/NĐ-CP ngày 26/9/2019 của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực cạnh tranh.
– Mức phạt: Đối với tổ chức: Phạt tiền tối đa 2 tỷ đồng (Điều 4); Đối với cá nhân: Phạt tiền tối đa 1 tỷ đồng.
– Hình thức phạt bổ sung: Tước quyền sử dụng giấy phép, chứng chỉ hành nghề, đình chỉ hoạt động kinh doanh từ 6 tháng đến 12 tháng; tịch thu tang vật, phương tiện vi phạm.
– Lưu ý trong môi trường online: Ngoài phạt tiền, cơ quan quản lý còn có thể yêu cầu gỡ bỏ nội dung vi phạm trên website, fanpage, ứng dụng di động và thông báo công khai trên phương tiện truyền thông.
3.2. Trách nhiệm dân sự
– Căn cứ pháp lý: Điều 592 Bộ luật Dân sự 2015 và các điều khoản liên quan trong Luật Cạnh tranh 2018.
– Nguyên tắc bồi thường: Bên vi phạm phải bồi thường toàn bộ thiệt hại bao gồm thiệt hại thực tế (doanh thu bị mất, chi phí khắc phục hậu quả) và thiệt hại tinh thần (uy tín, thương hiệu); Có thể yêu cầu cải chính công khai, xin lỗi, và cam kết không tái phạm.
– Khó khăn trong thực tiễn: Việc chứng minh mối quan hệ nhân quả giữa hành vi và thiệt hại trong môi trường trực tuyến thường phức tạp, đòi hỏi bằng chứng kỹ thuật số (log truy cập, dữ liệu server, lịch sử giao dịch…).
3.3. Trách nhiệm hình sự
Một số hành vi cạnh tranh không lành mạnh có thể cấu thành tội phạm, ví dụ:
– Tội Lừa đảo chiếm đoạt tài sản (Điều 174 BLHS 2015): Nếu hành vi giả mạo website, lừa khách hàng thanh toán nhằm chiếm đoạt tiền.
– Tội Xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp (Điều 226 BLHS 2015): Nếu giả mạo nhãn hiệu, tên miền để trục lợi.
– Tội Đưa hoặc sử dụng trái phép thông tin mạng máy tính, mạng viễn thông (Điều 288 BLHS 2015): Khi đánh cắp hoặc sử dụng dữ liệu khách hàng của đối thủ.
Hình phạt: Phạt tiền đến 3 tỷ đồng, phạt tù đến 15 năm tùy theo tội danh và tình tiết tăng nặng.
3.4. Biện pháp khắc phục hậu quả
– Ngoài các hình thức xử phạt chính, pháp luật còn cho phép áp dụng các biện pháp như:
– Buộc thu hồi, tiêu hủy sản phẩm vi phạm hoặc công cụ, phương tiện dùng để vi phạm.
– Buộc gỡ bỏ, xóa bỏ thông tin, quảng cáo sai sự thật trên Internet.
– Buộc công khai xin lỗi hoặc cải chính thông tin trên cùng phương tiện đã đăng tải thông tin vi phạm.
– Đình chỉ hoạt động kinh doanh trực tuyến trong thời hạn nhất định để ngăn chặn nguy cơ tái phạm.
4. Giải pháp hoàn thiện pháp luật và khuyến nghị cho doanh nghiệp
– Tăng cường năng lực điều tra và xử lý vi phạm trên môi trường số: Các hành vi cạnh tranh không lành mạnh trong thương mại điện tử thường diễn ra nhanh chóng, trên phạm vi rộng và sử dụng thủ đoạn tinh vi như ẩn danh, chuyển máy chủ ra nước ngoài, hoặc dùng tài khoản ảo. Vì vậy, cơ quan chức năng cần được trang bị hệ thống công nghệ giám sát dữ liệu trực tuyến, công cụ phân tích hành vi bất thường, và đội ngũ cán bộ có chuyên môn về an ninh mạng và thương mại điện tử. Ngoài ra, cần rút ngắn thời gian xử lý tố cáo để ngăn chặn hậu quả lan rộng.
– Phát triển cơ chế giám sát online và hợp tác ba bên: cơ quan quản lý – doanh nghiệp – nền tảng số: Thực tiễn cho thấy nhiều vụ việc chỉ được phát hiện nhờ sự phản ánh từ doanh nghiệp hoặc nền tảng thương mại điện tử. Do đó, cần thiết lập cơ chế liên thông dữ liệu và kênh báo cáo nhanh giữa các bên. Ví dụ, khi nền tảng phát hiện hành vi giả mạo thương hiệu, cơ quan chức năng có thể tiếp nhận thông tin và xử lý ngay, thay vì chờ quy trình hành chính kéo dài.
– Nâng cao nhận thức pháp luật cho người kinh doanh và người tiêu dùng: Một bộ phận không nhỏ người bán online chưa nắm rõ ranh giới giữa cạnh tranh hợp pháp và cạnh tranh không lành mạnh, dẫn đến vi phạm do thiếu hiểu biết. Trong khi đó, người tiêu dùng lại dễ bị ảnh hưởng bởi quảng cáo sai sự thật hoặc thông tin bôi nhọ. Vì vậy, cần tổ chức các chương trình tập huấn, hội thảo trực tuyến, và chiến dịch truyền thông giúp cả hai nhóm đối tượng hiểu rõ quyền, nghĩa vụ và cách bảo vệ mình.
– Bổ sung quy định chuyên sâu về chống cạnh tranh không lành mạnh trong thương mại điện tử: Luật Cạnh tranh 2018 và các văn bản hiện hành tuy đã có khung pháp lý chung, nhưng chưa quy định đầy đủ các hành vi đặc thù trên môi trường số như SEO bẩn, mua bán đánh giá ảo, hoặc tạo bot tự động spam đối thủ. Do đó, cần xây dựng một nghị định hoặc thông tư chuyên biệt để xác định rõ tiêu chí, hành vi vi phạm, cách thu thập chứng cứ điện tử và thẩm quyền xử lý.Tăng mức chế tài để đủ sức răn đe: Một số doanh nghiệp sẵn sàng chấp nhận bị phạt hành chính như một phần chi phí kinh doanh, vì lợi nhuận thu được từ hành vi vi phạm lớn hơn nhiều. Để ngăn chặn tình trạng này, cần nâng mức phạt tối đa, bổ sung biện pháp đình chỉ hoạt động hoặc thu hồi giấy phép với các trường hợp tái phạm, đồng thời mở rộng phạm vi xử lý hình sự đối với các hành vi gian dối gây thiệt hại nghiêm trọng
– Khuyến nghị cho doanh nghiệp
Đăng ký bảo hộ thương hiệu, tên miền sớm: Đây là bước phòng ngừa quan trọng để tránh bị đối thủ hoặc cá nhân khác chiếm đoạt, gây khó khăn trong hoạt động kinh doanh. Doanh nghiệp nên đăng ký bảo hộ không chỉ tên công ty mà cả slogan, logo, và tên miền liên quan.
Thiết lập hệ thống giám sát môi trường mạng: Sử dụng công cụ theo dõi từ khóa, quét website, và kiểm tra các sàn thương mại điện tử, mạng xã hội để phát hiện sớm các dấu hiệu giả mạo, bôi nhọ hoặc bán hàng xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ.
Lưu trữ đầy đủ bằng chứng điện tử: Trong môi trường số, chứng cứ thường là ảnh chụp màn hình, file log, hoặc đường link vi phạm. Doanh nghiệp cần lưu giữ các tài liệu này theo định dạng phù hợp để phục vụ khiếu nại hoặc khởi kiện.
Tư vấn luật sư trước khi triển khai chiến dịch marketing: Nhiều chiến dịch truyền thông vô tình vi phạm pháp luật do so sánh sai lệch hoặc sử dụng hình ảnh chưa xin phép. Việc tham khảo ý kiến luật sư không chỉ giúp giảm rủi ro pháp lý mà còn bảo vệ uy tín thương hiệu.
Chống cạnh tranh không lành mạnh trong môi trường kinh doanh trực tuyến là yêu cầu tất yếu để bảo vệ sự minh bạch, công bằng và niềm tin thị trường. Doanh nghiệp cần hiểu rõ quy định pháp luật, chủ động xây dựng chiến lược kinh doanh bền vững và sử dụng công cụ pháp lý khi quyền lợi bị xâm phạm. Cơ quan quản lý nhà nước cần thích ứng với sự phát triển công nghệ, tăng cường kiểm tra và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm.
💬 Văn phòng Luật sư Trần Toàn Thắng – Chúng tôi chuyên tư vấn và bảo vệ quyền lợi doanh nghiệp trước các hành vi cạnh tranh không lành mạnh, đặc biệt trong môi trường kinh doanh trực tuyến. Với đội ngũ luật sư nhiều năm kinh nghiệm trong Luật Cạnh tranh, Thương mại điện tử và An ninh mạng, chúng tôi sẵn sàng đồng hành cùng doanh nghiệp từ khâu tư vấn chiến lược pháp lý, xử lý vi phạm, đến đại diện tranh tụng tại tòa.
Tư vấn & thực hiện thủ tục khai nhận di sản thừa kế nhanh chóng, an toàn, đúng pháp luật. Quy trình tư vấn pháp lý tại Văn phòng Luật sư Trần Toàn Thắng
5.1. Tiếp nhận yêu cầu: Khách hàng có thể liên hệ qua điện thoại, email hoặc đến trực tiếp văn phòng. Luật sư ghi nhận thông tin vụ việc và định hướng xử lý ban đầu.
5.2. Phân tích khả năng khởi kiện: Đánh giá điều kiện pháp lý, tư vấn chiến lược khởi kiện tối ưu, cân nhắc lợi ích và chi phí.
5.3. Chuẩn bị hồ sơ: Soạn đơn khởi kiện, hướng dẫn thu thập tài liệu, chứng cứ liên quan đến nhân thân, quyền sở hữu, quan hệ với bên liên quan…
5.4. Làm việc với cơ quan có thẩm quyền: Hỗ trợ nộp và theo dõi hồ sơ tại Tòa án, xử lý các trường hợp vướng mắc như tài sản chưa sang tên, thuế – tài chính, di sản chưa khai nhận.
5.5. Giải quyết tình huống phát sinh: Hỗ trợ khi bị từ chối thụ lý, khiếu nại quyết định sai, xin trích lục – xác minh giấy tờ làm chứng cứ.
5.6. Đại diện tại Tòa án: Luật sư trực tiếp tham gia tố tụng, bảo vệ quyền lợi khách hàng, hỗ trợ hòa giải nếu cần.
Với kinh nghiệm dày dặn và tinh thần trách nhiệm cao, chúng tôi cam kết đồng hành cùng khách hàng trong các vụ việc tranh chấp dân sự, hình sự, đất đai, chia tài sản, thừa kế, giúp tiết kiệm chi phí và hạn chế rủi ro pháp lý.
👉 Liên hệ ngay hôm nay để được tư vấn miễn phí và hỗ trợ tân tâm!
