NỘI DUNG VỤ ÁN DÂN SỰ
Nguồn gốc thửa đất tranh chấp số 509, tờ bản đồ số 7, diện tích 440m, trong đó có 300m2 đất ở và 140m đất vườn (diện tích đo đạc thực tế là 560,5m, trong đó có 300mỉ đất ở và 260,5m” đất vườn, hiện nay trên đất có 01 ngôi nhà cấp 4) tại thôn An Thường 2, xã Ân Thạnh, huyện Hoài Ân, tỉnh Bình Định là của cụ Đào Thị Địa. Cụ Địa được cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất năm 1997; tại thời điểm cấp đất cụ Địa là xã viên hợp tác xã và số nhân khẩu được cân đối chỉ có một mình cụ Địa. Trước năm 1980, cụ Địa làm nhà cột gỗ, mái lợp ngói, vách đất trên diện tích khoảng 30m để ở và ngôi nhà được xây dựng lại vào năm 1999.
Cụ Địa có 10 người con, chết 02 người còn 08 người; bà Nguyễn Thị Ngọ, bà Nguyễn Thị Mộng Hòa, bà Nguyễn Thị Phúc, ông Nguyễn Phước Thắng, ông Nguyễn Hữu Lợi, bà Nguyễn Thị Mộng Oanh, bà Nguyễn Thị Ninh, ông Nguyễn Thành Tân. Các anh chị em đều có gia đình và ở riêng, cụ Địa chỉ sống chung với ông Nguyễn Thành Tân và vợ của ông Tân là bà Bùi Thị Mười từ năm 1983 cho đến khi cụ Địa chết năm 2013.
Năm 2010, vợ chồng ông Tân ly hôn và ông Tân đi làm ăn trong miền Nam, bà Mười cùng các con ở nhà tiếp tục chăm sóc cụ Địa. Sau khi cụ Địa chết, các nguyên đơn cho rằng nhà và đất là di sản của cụ Địa nên yêu cầu bà Mười và các con của bà Mười phải trả lại nhà, đất thuộc thửa số 509. Tuy nhiên, phía bị đơn cho rằng nhà là do vợ chồng bị đơn xây cất, đất là của cụ Địa đã cho hai vợ chồng nên có đơn yêu cầu phản tố với nội dung yêu cầu Tòa án công nhận nhà, đất tại thửa đất số 509 là tài sản chung của vợ chồng bị dơn; đồng thời yêu cầu Tòa án xem xét đến phần công sức quản lý, tôn tạo di sản của cụ Địa
QUÁ TRÌNH GIẢI QUYẾT CỦA TÒA ÁN
Bản án dân sự sơ thẩm số 14/2015/DS-ST ngày 30/9/2015 của Tòa án nhân dân tỉnh Bình Định quyết định: Chấp nhận yêu cầu khởi kiện của nguyên đơn, xác định nhà, đất đều thuộc di sản của cụ Địa; buộc bà Mười giao toàn bộ nhà và đất cho những người thừa kế của cụ Đìa, đồng thời buộc những người thừa kế thổi lại cho bà Mười phần giá trị tài sản làm quán.
Bản án dân sự phúc thẩm số 33/2016/DS-PT ngày 18/3/2016 của Tòa án nhân dân cấp cao tại Đà Nẵng, tuyên xử: Hủy Bản án sơ thẩm do chưa thu thập đầy đủ chứng cứ.
Bản án dân sự sơ thẩm số 16/2018/ DS-ST ngày 18/7/2018 của Tòa án nhân dân tỉnh Bình Định, tuyên xử: Chấp nhận yêu cầu khởi kiện của nguyên đơn, xác định đất là di sản thừa kế, nhà là của những người thừa kế góp vốn xây dựng,bà Mười có công sức đóng góp xây dựng nhà nên được nhận % giá trị nhà. Giao toàn bộ nhà, đất cho những người thừa kế, buộc những người thừa kế thối lại % giá trị nhà và toàn bộ giá trị quán cho bà Mười.
Bản án dân sự phúc thẩm số 113/2019/DS-PT ngày 26/7/2019 của Tòa án nhân dân cấp cao tại Đà Nẵng, tuyên xử: Chấp nhận kháng cáo của bị đơn, bác kháng cáo của nguyên đơn; xác định đất là của cụ Đìa, nhà là của ông Tân và bà Mười xây dựng; giao toàn bộ nhà và đất cho ông Tân, bà Mười sở hữu, buộc ông Tân, bà Mười thối lại cho các đồng thừa kế phần giá trị đất là 345.114.800 đồng.
Bản án phúc thẩm có hiệu lực, bị đơn đã thi hành án xong nhưng nguyên đơn không nhận tiền và tiếp tục khiếu nại đề nghị kháng nghị giám đốc thẩm.
Ngày 24/3/2021, Viện kiểm sát nhân dân tối cao ban hành kháng nghị giảm đốc thẩm, đề nghị hủy Bản án phúc thẩm số 113/2019/DS-PT ngày 26/7/2019 của Tòa án nhân dân cấp cao tại Đà Nẵng và Bản án sơ thẩm số 16/2018/DS-ST ngày 18/7/2018 của Tòa án nhân dân tỉnh Bình Định.
Ngày 22/6/2021, Quyết định giám đốc thẩm số 20/2021/DS-GĐT của Toả án nhân dân tối cao quyết định: Hủy Bản án phúc thẩm số 113/2019/DS-PT ngày 26/7/2019 của Tòa án nhân dân cấp cao tại Đà Nẵng và Bản án sơ thẩm số 16/2018/ DS- ST ngày 18/7/2018 của Tòa án nhân dân tỉnh Bình Định.
Bản án dân sự sơ thẩm số 04/2023/DS-ST ngày 25/4/2023 của Tòa án nhân dân tỉnh Bình Định đã tuyên xử:
“1. Chấp nhận một phần yêu cầu khởi kiện của nguyên đơn bà Nguyễn Thị Ngọ, bà Nguyễn Thị Mộng Hòa, bà Nguyễn Thị Phúc về quyền sử dụng thửa đất số 509 (nay là thừa 1599), tờ bản đồ số 7, diện tích 440m2 (trong đó có 300m đất ở và 140m đất vườn) tại thôn An Thưởng 2, xã Ân Thạnh, huyện Hoài Ân, tỉnh Bình Định là di sản của cụ Đào Thị Địa để lại chưa chia.
2. Chấp nhận một phần yêu cầu phản tố của bị đơn bà Bùi Thị Mười về nhà ở và các tài sản khác gắn liền với thửa đất số 509 (nay là thửa 1599), tờ bản đồ số 7, diện tích 440m (trong đó có 300m đất ở và 140m đất vườn) tại thôn An Thường 2, xã Ân Thạnh, huyện Hoài Ân, tỉnh Bình Định là sở hữu của bà Bùi Thị Mười và ông Nguyễn Thành Tân.
3. Bà Bùi Thị Mười và ông Nguyễn Thành Tân được trọn quyền sử dụng thửa đất số 509 (nay là thửa 1599), tờ bản đồ số 7, diện tích 440m (trong đó có 300m đất ở và 140m2 đất vườn) và sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với thửa đất nêu trên. Toàn bộ tài sản này bà Mười, ông Tân đã tặng cho chị Nguyễn Thị Thùy Trang theo Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất số DA 569265 ngày 15/4/2021 do Sở Tài nguyên và Môi trưởng tỉnh Bình Định cấp cho chị Nguyễn Thị Thùy Trang.
4. Buộc bà Bùi Thị Mười và ông Nguyễn Thành Tân phải có nghĩa vụ thanh toán cho các đồng thừa kế theo pháp luật của cụ Đào Thị Địa 1.685.250.000 đồng giá trị quyền sử dụng đất, nhưng được trừ vào 345.114.800 đồng bà Bùi Thị Mười và ông Nguyễn Thành Tân đã nộp, theo Biên lai thu tiền số 08127 ngày 20/9/2019 của Cục Thi hành án dân sự tỉnh Bình Định nên ông Nguyễn Thành Tân và bà Bùi Thị Mười còn phải thanh toán cho các đồng thừa kế của cụ Địa 1.340.135.200 đồng, chia phần ông Tân và bà Mười mỗi người phải thanh toán 670.060.600 đồng. Số tiền này giao cho ông Nguyễn Phước Thắng đại diện các đồng thừa kế của cụ Đĩa nhận, quản lý. ”
Ngoài ra, bản án còn tuyên về án phí, chi phí tố tụng, lãi chậm thi hành án và quyền nghĩa vụ thi hành án; quyền kháng cáo của các đương sự.
Ngày 04/5/2023, người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan ông Nguyễn Thành Tân kháng cáo một phần bản án sơ thẩm; yêu cầu không chia thừa kế và không đồng ý bà Mười được hưởng tài sản của cụ Địa.
Ngày 04/5/2023, ông Nguyễn Phước Thắng là đại diện theo ủy quyền của nguyên đơn bà Nguyễn Thị Ngọ, bà Nguyễn Thị Mộng Hòa, bà Nguyễn Thị Phúc và là người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan kháng cáo một phần bản án sơ thẩm; yêu cầu sửa bản án sơ thẩm: Chia di sản của cụ Địa bằng hiện vật cho các đồng thừa kế; tuyên bố hợp đồng tặng cho quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tải sản khác gắn liền với đất giữa ông Tân, bà Mười với bà Trang ngày 01/4/2021 là vô hiệu và hủy các quyết định hành chính.
Ngày 25/5/2022, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân cấp cao tại Đà Nẵng ban hành Quyết định kháng nghị số 07/QĐ-VKS-DS đề nghị sửa một phần bản án sơ thẩm theo hướng chia di sản của cụ Đào Thị Địa bằng hiện vật cho các đồng thừa kế.
Bản án dân sự phúc thẩm số 234/2023/DS-PT ngày 29/8/2023 của Tòa án nhân dân cấp cao tại Đà Nẵng quyết định:
“Không chấp nhận kháng cáo của ông Nguyễn Thành Tân.
Chấp nhận một phần kháng cáo của ông Nguyễn Phước Thắng và chấp nhận Quyết định kháng nghị số 07/QĐ-VKS-DS ngày 25/5/2023 của Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân cấp cao tại Đà Nẵng “
Ngoài ra, bản án còn tuyên về án phí.
NHỮNG VẤN ĐỀ CẦN RÚT KINH NGHIỆM
Căn cứ vào các tài liệu, chứng cứ trong hồ sơ vụ án, có cơ sở để xác định:
Trong quá trình giải quyết vụ án, vợ chồng ông Tân, bà Mười cho rằng thửa đất số 509, tờ bản đồ số 7, diện tích 440m được cụ Địa tặng cho theo Giấy ủy quyền ngày 22/8/2001 có xác nhận của Ủy ban nhân dân xã Ân Thạnh. Tuy nhiên, tại Giấy ủy quyền ngày 22/8/2001 chỉ có nội dung ông Tân, bà Mười được quyền sử dụng đất tại thửa đất số 509, không thể hiện việc tặng cho. Điều này phù hợp với lời khai của cụ Địa tại Tòa án nhân dân huyện Hoài Ân ngày 22/6/2010.
Đồng thời, căn cứ vào xác nhận của chính quyền địa phương về nhà ở đang tranh chấp của ông Tân ngày 21/02/2005, giấy ủy quyền cho con ông Tân sử dụng nhà ở của ông Tân ngày 14/5/2014 và lời khai của những người làm chứng thì có cơ sở để xác định thửa đất số 509, tờ bản đồ số 7 là di sản của cụ Địa để lại chưa chia và ngôi nhà đang tranh chấp thuộc sở hữu chung của ông Tân, bà Mười.
Việc chia di sản của cụ Địa bằng hiện vật theo yêu cầu của các đồng thừa kế cần phải trích công sức đóng góp của bà Mười bằng 01 kỷ phần thừa kế và xem xét gia đình bà Mười đã sinh sống trên đất hơn 30 năm và không còn nơi ở nào khác. Theo Biên bản làm việc ngày 22/01/2021 của Viện kiểm sát nhân dân tối cao với Ủy ban nhân dân xã Ân Thạnh; Biên bản xem xét thẩm định tại chỗ ngày 09/6/2022; Công văn số 02/CV-CT ngày 28/8/2023 của Công ty Cổ phần tư vấn Đạt Phương cho thấy ngoài phần diện tích đất có nhà ở của gia đình ông Tân, bà Mười xây dựng thì phần diện tích đất còn lại 123,6m vẫn đảm bảo chia bằng hiện vật cho các đồng thừa kế để làm nhà từ đường.
Bên cạnh đó, tại Quyết định công nhận thuận tình ly hôn số 73/2011/QĐST- HNGĐ ngày 31/10/2011 thì việc ly hôn của ông Tân, bà Mười chưa giải quyết về tài sản chung. Sau khi ông Tân, bà Mười được cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất theo Bản án dân sự phúc thẩm số 113/2019/DS-PT ngày 26/7/2019 thì ông Tân, bà Mười đã lập Hợp đồng tặng cho nhà, đất tranh chấp cho chị Nguyễn Thị Mỹ Trang và chị Trang đã được Sở Tài nguyên và Môi trưởng tỉnh Bình Định cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất số DA 569265 ngày 15/4/2021.
Tòa án sơ thẩm nhận định sau khi được cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng nhà, đất, vợ chồng ông Tân, bà Mười lập Hợp đồng tặng cho toàn bộ nhà đất cho chị Nguyễn Thị Mỹ Trang và chị Trang đã được cấp GCNQSDĐ ngày 15/4/2021 để không giao một phần diện tích đất tranh chấp theo yêu cầu của các nguyên đơn và những người thừa kế của cụ Địa là không hợp lý, không đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của các đồng thừa kế.
Do đó, Bản án dân sự phúc thẩm số 234/2023/DS-PT ngày 29/8/2023 của Tòa án nhân dân cấp cao tại Đà Nẵng chấp nhận một phần kháng cáo của ông Nguyễn Phước Thắng và chấp nhận Quyết định kháng nghị số 07/QĐ-VKS-DS ngày 25/5/2023 của Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân cấp cao tại Đà Nẵng; công nhận Hợp đồng tặng cho quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất ngày 01/4/2021 đối với diện tích đất 316,4m, thửa đất số 509 và tuyên bố vô hiệu một phần Hợp đồng tặng cho quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất ngày 01/4/2021 đối với diện tích 123,6m đã giao cho bà Nguyễn Thị Ngọ, bà Nguyễn Thị Mộng Hòa, bà Nguyễn Thị Phúc, ông Nguyễn Phước Thắng, ông Nguyễn Hữu Lợi, bà Nguyễn Thị Ninh.
